I hope you are all doing well in those strange days where the whole world is trying to avoid contacts, while desperately wanting to get other people around them .
My new online auction starts Friday July 24, 2020 to end Sunday August 2, 2020 around 8 p.m. Belgian time. Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
The packing and shipping cost is 25€ for Europe, and 50€ outside.
This auction is made mostly from objects that did not sell during my previous auctions, I even lowered reserve prices more, making it great bargains .
And sorry if I do not answer your questions immediately, it might well be that I am watching my cucumbers growing…
Packing and transport costs are low and in house only 25€ for Europe and 50€ outside Europe, if you buy more than one lot the transportation costs are only charged once.
Of course I am happy to provide further information.
The auction ends on Sunday August 2, 2020 around 8 p.m.
Wishing you a safe day, and happy hunting!
Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
Happy Bidding ,
David Norden African Art. Sint Katelijnevest 27. B2000 Antwerpen. Belgium.
P.S. If this email was forwarded to you, know that more than ten thousand are already happy subscribers to this free African art newsletter.
To stay informed on African art auctions, Fairs, books, exhibitions, etc…
I hope you are all doing all well and adapting in a new world where social distance is the new normal .. Since May 11 my shop in Antwerp reopened, allowing two people maximum at a time, but since a lot of people don’t travel anymore business is slow, and only one or two people enter my shop every few days. This summer I will not be open all the time and only two people can visit at one time. . So if you want to visit me please check in advance if I am here.
It’s unexpected but I just started a new online auction today that is ending Sunday June 28, 2020 around 8 p.m. Belgian time. Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
The packing and shipping cost is 25€ for Europe, and 50€ outside.
Discover below, click the links for more details and images..
Lots offered by David Norden Buy African Antiques.
An old standing female Lobi figure with a big head, body position slightly bending forward.
Named Bateba Thilkotina, those figures where kept in shrines to protect the family.
Height 38 cm.
Provenance: – Andreas Artemenko -Jan Kusters Netherland.
A collectors NUMBER on the side of the feet in white paint 1402
A small Benin Plaque XIXth century or older, in the shape of a mud fish or insect coming from Donald Taitt collection a painter who lived in France and collected since the 1970’s.
Nkisi Nkondi Kozo Mbwa Fetish dog with Documentation.
L= 55 cm , H= 30 cm. The wood tail and feet have been re-glued, some metal nails and inserts missing (see pictures) blades, nails in iron, iron blades, red pigments on the face, a mirror charge on top above the head.
Provenance: – Private Collection New Orleans
– Andreas Achmann Munchen (written documentation of the provenance included)
The Saka Mutu mask from Patrick Dierickx collection combines animal (chimpanzee) and human facial features. Saka Mutu means “monkey face” in Kishwahili .
A Baule seated maternity figure, Ivory Coast, with an infant on her back and another feeding from her right breast, the figure seated on an Akan chair.
Quite seldom mask Half animal ( ram?) half man. A fine stylised mask. I could not find a second similar one, but it is close to the ekbo idiok masks from the Ibibio.
PROVENANCE: Gaethan Schoonbroodt collection, Verviers, Belgium.
Old etiquette on the back with nr. B12/91Height 34 cm. wood. Good carving, fine expression, Good old patina.
H= 49 cm on the metal stand included.The Ibibio people are a coastal people in southern Nigeria.
Age Early to mid-XXth.Age: Before 1930
Packing and transport costs are low and in house only 25€ for Europe and 50€ outside Europe, if you buy more than one lot the transportation costs are only charged once.
Of course I am happy to provide further information.
The auction ends on Sunday the 28th around 8 p.m.
Wishing you a safe day, and happy hunting!
Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
Happy Bidding ,
David Norden African Art. Sint Katelijnevest 27. B2000 Antwerpen. Belgium.
P.S. If this email was forwarded to you, know that more than ten thousand are already happy subscribers to this free African art newsletter.
To stay informed on African art auctions, Fairs, books, exhibitions, etc…
Subsribe to our African Art newsletter below:
I hope you are all doing well in those strange days where the whole world is staying at home and I am paid to keep my shop closed .
My new online auction is ending tonight Sunday May 10, 2020 around 8 p.m. Belgian time. Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
The packing and shipping cost is 25€ for Europe, and 50€ outside.
Discover the low reserve prices below, click the links for more details and images..
Lots offered by David Norden Buy African Antiques.
NO PRICE RESERVE The Kongo place stone figures called tumba on the graves of powerful people. This chief is shown kneeling and holding a power insigna
H= 16cm . Inscription under the base. ( see images). Gray steatite stone turned black and with remains of Tokula red powder.
Provenance: A valuable big female Songye fertilty figure.coming from the well known collection of Michel Gaud in Saint Tropez France.
Then in the collection of Jan Kusters, Netherland.H= 59 cm with horn, 65cm on the custom made wood base.
A nice decorative Nkishi From Congo.
The Nkisi statue from Congo covered with wooden pegs, raffia, seeds, and small cotton filled with spices. A fetish said to hold great power in its body to protect a village.
Packing and transport costs are low and in house only 25€ for Europe and 50€ outside Europe, if you buy more than one lot the transportation costs are only charged once.
Of course I am happy to provide further information.
Wishing you a safe day, and happy hunting!
Remember: When you bid on Catawiki there is only 9 % on the hammer price, and if you can’t attend the end of the auction the auto-bid function is your best friend. .
Happy Bidding ,
David Norden African Art. Sint Katelijnevest 27. B2000 Antwerpen. Belgium.
P.S. If this email was forwarded to you, More than ten thousand are already happy subscribers to this free African art newsletter.
To stay informed on African art auctions, Fairs, books, exhibitions, etc…
Subsribe to our African Art newsletter below:
In order to contain the COVID-19 epidemic, our Shop in the Sint Katelijnevest 27 is temporarily closed from Saturday 14 March2020 to Monday May 11 May 2020 included, or later depending on the evolution of the pandemy and Belgian government instructions.
De Winkel is Gesloten tot minstens Maandag 11 Mei 2020 wegens de Covid-19 pandemie.
Le Magasin est fermé a cause de la pandemie du Covid-19 jusqu’au moins le lundi 11 mai 2020.
STAY SAFE, Stay Home, Avoid social contacts.
David Norden, staying alone in his shop… growing little seeds.
Once upon a time, a long time ago, there
was a shop in Antwerp where time stood still. Once you walked in the
door, your eyes would be dazzled by hundreds of ancient gods, of masks, of
curiosities from Africa and all over the world, looking down from the shelves.
It was like walking into a different world, a different time…like a Victorian
cabinet of curiosities still alive and well in this busy world.
…and the wonderful thing is…it’s still there… and if in Antwerp you can even go and find the shop yourself and lose yourself among the shelves, and benefit from all thirty years of his experience collecting, owning and selling some of the world’s most beautiful and refined tribal and non-western art.
Right now there is a mask or a figure standing on a shelf in Antwerp that has been waiting for you all its life. So come and see them. They’re waiting for a new home, or place a bid on those available online.
The live auction will take place on September 22nd, 2019 at 08:00 PM BELGIAN TIME or 11:00 AM Pacific Time.
Find below images and links to my 60 very finest pieces; all lots will start at half my low estimates.Click the blue links to read the whole descriptions.
NOTE: My limit prices for all lots will start at half my low estimates.
Feel free to browse and pinpoint the lots you are most interested in; register for the auction today to place a bid or participate in the live bidding. It is also possible to place autobids on Liveauctioneers.
P.S.: The winners of each auction lot will get the package delivered free of charge worldwide with the printed book included. This is less of an auction catalogue than a deluxe, hardback book, which will look very much at home on a coffee table!
In een sober kantoortje in een buitenwijk van Brussel lopen jaarlijks 10.000 mails over Afrikaanse voorwerpen binnen. Vragen van handelaars, galeristen, musea of verzamelaars. Zelfs iemand met een beeldje op zolder kan een beroep doen op vader en zoon Van Rijn, beheerders van de grootste fotobib met Afrikaanse kunst. Guy (65) en Titus (27) weten waar dat masker aan uw muur vandaan komt, en willen na jaren stilte eindelijk hun stem laten horen tussen de roepers in het roofkunstdebat.
“In Parijs vond iemand een beeldje bij een vuilnisbak. Dat bleek vijf miljoen waard te zijn” – Guy van Rijn
Eind vorig jaar kondigde ex-president Kabila aan dat Congo tegen de zomer een oproep voor restitutie – het teruggeven van geroofde kunst – zou richten aan België. En de Franse president Emmanuel Macron probeerde politiek te scoren door tientallen werken te beloven aan oud-kolonie Benin. Het bracht een verhit debat op gang. Alles teruggeven aan Congo!, klonk het ook bij Belgen na de heropening van het Belgische AfricaMuseum.
Als
ze zoiets horen, zuchten ze ten huize Van Rijn. Heus niet alles wat uit
de koloniën komt, is roofkunst, vinden vader Guy en zoon Titus van de
African Heritage Documentation & Research Centre. Guy startte als
jongeman met een fotoverzameling van Afrikaanse kunst, vandaag beheert
zijn zoon Titus mee ’s werelds grootste fotocollectie, met liefst
165.000 files.
Guy van Rijn: “Toen ik rond m’n 17de naar Parijs ging en er m’n eerste foto’s maakte van objecten, dachten de handelaars: Die vader is bij z’n verstand, maar die zoon spoort niet.
Je moet weten dat m’n vader en moeder destijds een galerie met etnische
kunst runden in Amsterdam. Vader had me gevraagd om mee te werken in de
zaak. Dat aankopen van spullen vond ik gezellig, maar dat verkopen was
niks voor mij. Dus ging ik me specialiseren in documentatie.”
“Op een dag schoof zo’n Franse handelaar een stuk naar me toe. Weet je wat dit is?, vroeg-ie. Ja, en ik weet ook dat twee dezelfde exemplaren terug te vinden zijn in musea in Philadelphia en Boston. Vanaf die dag werd ik serieus genomen, omdat ze in mij iemand zagen die geld kon opbrengen.”
Foto: Geert Van de Velde
Hoe bepalen jullie de waarde van een kunstvoorwerp uit Afrika?
Guy: “Dat laten we aan de markt over, wij zijn geen handelaars. Wij onderzoeken herkomst, gebruik en context. Authentiek betekent
voor ons: in het land van herkomst gemaakt, en daar ook gebruikt. Niet
vergeten dat veel van de voorwerpen die vandaag als kunst beschouwd
worden, oorspronkelijk gebruiksvoorwerpen waren.”
Titus:
“Namaak komen we jammer genoeg ook tegen, voorwerpen die in water
gedrenkt zijn om ze ouder te laten lijken. Dan moeten er koolstoftesten
uitgevoerd worden om de werkelijke leeftijd vast te stellen.”
Wanneer is iets roofkunst?
Guy:
“Hier denken mensen dikwijls dat álle objecten die uit Afrika komen,
gestolen zijn. Terwijl Afrikaanse stamhoofden vroeger bijvoorbeeld vaak
exemplaren van een stuk lieten bijmaken om, bewust van de commerciële
waarde die zulke replica’s hadden, de kolonisator tevreden te
stemmen.”
“In sommige regio’s gooiden Afrikanen ook maskers weg na
een ritueel, of dreigden er dingen verbrand te worden. Is dat dan
roofkunst, als Europeanen die zaken meenamen?”
Volgens
Congolees ex-president Mobutu wel. Die riep tijdens zijn bewind in de
vorige eeuw al op tot totale restitutie: alle Afrikaanse
cultuurobjecten teruggeven aan het moederland.
Guy:
“Mobutu was ook de man die bij bezoek van politieke gasten aan Kinshasa
zomaar iets uit een museumkast haalde en het weggaf. Waardoor die dingen
later circuleerden als koopwaar in Brussel. In eigen land deed hij ook
eens zo’n oproep tot restitutie. Resultaat: zo’n duizend beelden die
opdoken. Mensen hielden massaal dingen verborgen omdat ze bang waren om
het kwijt te raken aan het regime.”
“Natúúrlijk is er in Afrika
geroofd tijdens de koloniale periode. De eerste duidelijk kunstroof
dateert van 1897. Britse troepen stalen toen meer dan 4.000 bronzen en
ivoren objecten uit Benin City (vandaag Zuid-Nigeria, nvdr.). Die koningsvoorwerpen, de meeste zeker 100.000 euro waard, belandden zo ook in musea in en buiten Engeland.”
Titus:
“In 2007 is men beginnen te praten over uitwisseling met Nigeria, iets
wat er binnenkort van moet komen. Onder kenners – zowel in Afrika als
in het Westen – is er consensus dat je dat het best op het niveau van
instellingen kan aanpakken, niet op dat van de politiek.”
Foto: Geert Van de Velde
Guy: “Sommige politici en media zijn zo Trump-achtig geworden. Er is geroofd. Maar van alle Afrikaanse voorwerpen die circuleren, is roofkunst een kleine minderheid.”
Volgens sommige bronnen bevindt 80 à 90 procent van al het Afrikaanse erfgoed zich buiten Afrika. Dat is héél veel.
Titus:
“Die percentages zijn uit de context gerukt. Wat met Afrikaanse kunst
die recentelijk gemaakt werd? Of oude rituele Afrikaanse dansen die
nooit buiten het continent geraakt zijn, is dat geen erfgoed? We moeten
‘Afrikaans erfgoed’ niet definiëren door een westerse bril.”
Guy: “Niks op tegen om nog meer erfgoed in Afrikaanse musea te krijgen. Maar ik zeg altijd: Als je een vliegtuig laat opstijgen, moet er elders wel een plek om te landen zijn. Een museum moet goed uitgerust zijn om stukken te bewaren, te onderhouden, te verzekeren… Dat is niet overal zo.”
Neksteuntje
Het
rijhuis van de familie Van Rijn, sinds 18 jaar in Brussel, heeft wat
van een museum. In de woonkamer staan voorwerpen van mensen die hun
aankoop laten onderzoeken, en eigen objecten waarvan er af en toe
eentje verkocht wordt om de werking rendabel te houden. Giften laten de
vzw ook leven.
Zijn er ook veel goudzoekers in jullie branche?
Guy:
“Het is nu eenmaal een sector waar veel geld in omgaat. Vorig jaar is
een neksteuntje geveild voor 1,2 miljoen euro. In Parijs vond iemand een
beeldje bij een vuilnisbak dat vijf miljoen waard bleek. Onze vzw had
dat geld ook graag gehad.” (lacht)
Hoe luidt het advies als iemand een geroofd voorwerp in huis blijkt te hebben?
Guy:
“We waarschuwen de eigenaar, want het gaat zoals met vals geld: geef
het uit en het komt toch terug bij jou. Roofkunst is iets waar je
vooral níét mee bezig moet zijn. Vaak is de praktijk natuurlijk
complexer dan de theorie, en blijkt iemand te goeder trouw zo’n stuk van
een handelaar te hebben gekocht. Of, zoals we meemaakten, blijkt iemand
iets te hebben gekocht dat ontvreemd werd uit een museum. Uit een
belangrijk Europees museum. Ik maakte een afspraak met die
museumdirecteur. Ik heb een hypothese, zei ik. Stél dat ik weet waar een masker zit dat bij jullie gestolen werd, en de eigenaar te bang is om het via de politie te regelen. Het antwoord luidde: Daar hebben we geen oplossing voor. (kijkt boven zijn bril uit)Andere hypothese, antwoordde ik. Stel dat u koffie gaat halen, en bij terugkeer het masker op uw bureau vindt? Tja, dan zou het weer opgenomen worden in de collectie. Ga nou maar koffie halen,
zei ik, waarna ik dat masker ging halen. Veel beter toch dan dat de
eigenaar dat stuk uit angst vernietigd zou hebben? Dat is het
allerergste. Mensen, verniel alstublieft geen voorwerpen of
beschrijvingen. Zo kunnen we dat prachtige erfgoed niet beschermen.”
Tijd
voor een portretfoto. Guy poseert bij een versierde steunbalk van een
oude Malinese woning. Op vraag van de fotograaf gaat Guy zitten in een
praalstoel uit West-Afrika. Titus flankeert. Twee witte mannen over
zwarte kunst. Dat dit roepers uit hun kot kan lokken, denken we hardop.
Titus:
“Ik begrijp het als Belgen van mijn leeftijd met Congolese roots
ervoor pleiten om alle kunst terug te sturen. Ze zijn trots op het land
waar hun voorouders vandaan komen, zo’n oproep past in een bredere
bewustwording. Alleen is het zo simpel niet. Als je beslist om dingen
terug te geven, aan wie geef je ze dan? Aan de etnische groep waar het
vandaan komt? Aan de familie van de houtsnijder? Degene die destijds
een commissie kreeg om het te verhandelen? Een emotioneel argument is
in dit debat niet het beste.”
Als
beleidsmedewerker bij Broederlijk Delen en Pax Christi staat Nadia Nsayi
met één been in Congo. Zij zegt dat jongeren er vooral werk en een
beter leven willen, veeleer dan oude kunst in een museum.
Guy: (knikt)
“Arme mensen zijn niet begaan met kunst. Ook rijke Afrikanen zijn
vandaag maar bij uitzondering geïnteresseerd in etnische kunst. Moderne
Afrikaanse kunst of moderne westerse kunst zoals een Picasso, dát is wat
ze meestal willen.”
“In New York had de directeur van de
afdeling Afrikaanse kunst van een grote galerie enkele Afro-Amerikaanse
artiesten uitgenodigd om over Afrikaanse kunst te praten, natuurlijk ook
in de hoop dat die rijke jongens iets zouden kopen. Jay-Z en Snoop Dogg
zaten mee aan tafel. Alles ging goed, tot één van die kerels plots
vroeg wat men nou eigenlijk verwachtte. Afrikaanse kunst kopen? Denk je dat ik Afrikaan ben, misschien? Het was duidelijk: die oude kunst interesseerde hen helemaal niet.”
Hoe zien jullie de toekomst van oude Afrikaanse kunst?
Guy:
“De meest ideale situatie is dat kunst gaat roteren in musea over
continentale grenzen heen. De Afrikaanse landen die daar klaar voor
zijn, kunnen meedoen. Een uitwisseling door musea, dus, in plaats van
eenrichtingsverkeer richting land van herkomst.”
Titus:
“Verspreiding is bovendien een garantie op overleven. Alles
centraliseren kan gevaarlijk zijn, denk aan brand- of waterschade.”
Guy:
“Ik hoop alleszins dat het debat rond de teruggave aan nuance wint. Het
is niet zwart of wit. Er is héél veel grijs. Kunst die niet enkel in
het land van herkomst zit, is van alle tijden. Niet alle werken van
Rubens hangen in Antwerpen. Zo kan het ook met Afrikaanse kunst in
Europa gaan.”
Foto: Geert Van de Velde
De vzw African Heritage Documentation & Research Centre wil graag uw oude kunstvoorwerpen fotograferen en documenteren. Contact via titusvanrijn@ahdrc.eu of david.norden@telenet.be die doorgeeft.
Drie keer heel kostbaar
Foto R.R.
Uit de
165.000 stukken die het African Heritage Documentation & Research
Centre documenteert, kiezen Guy en Titus van Rijn er drie met een
verhaal.
1. Beeld (92 cm hoog) uit de Senufo-traditie in West-Afrika (een inspiratiebron voor Picasso) wordt beschouwd als een van de meest iconische oude Afrikaanse kunstwerken.
Volgens de Senufo was de vrouw goddelijk. Het beeld werd in 2014 bij
Sotheby’s in New York verkocht voor 12 miljoen dollar of 10 miljoen
euro, daarmee het duurste stuk verkocht op een openbare veiling.
2.
Houten masker gemaakt door de Songye, die eeuwen geleden oprukten
vanuit het zuiden van huidig Congo. Een masker had meerdere functies,
zoals boze geesten afschrikken of autoriteit uitstralen. Vermoedelijk
was dit masker voor een vrouw, omdat er geen hoge kam op het hoofd staat. In Belgisch privébezit.
3.
Relikwiebeeld uit het Gabon van voor 1920. Dankzij samenwerkende
onderzoekers is de naam van de meester niet langer onbekend: ene
Semangoy maakte meerdere varianten, met ook andere symbolen dan een
mond in de hoofding. Elk beeldje is minstens 100.000 euro waard. Ook dit stuk is onderdeel van een Belgische privéverzameling.
” Cette Statue Est Volée, Pourquoi est-elle alors encore à Tervueren?”
En couverture du De Morgen, un titre “sensationaliste” concernant la restititution d’une piece phare eo.0.0.7943 de L’AfricaMuseum, m’a donné envie de creuser un peu plus l’objet en question, sa provenance, et son histoire .
Alexandre Delcommune en 1876La Statu Nkisi Kondi de l’AfricaMuseum qui a été récolté par le Lieutenant Delcommune près de Boma le lendemain d’une expédition ou il avait brûlé le village qui refusait de se rendre aux ordres de Leopold II
Dans un article ‘Decolonisation and colonial collections: An unresolved conflict’ Maarten Couttenier, ( 2018. EO.0.0.7943. BMGN – Low Countries Historical Review, 133(2), pp.91–104. DOI: http://doi.org/10.18352/bmgn-lchr.10553 ) explique que la statue a déjà été reclamée a mainte reprises, la première fois dans les années 1870-1880, ensuite dans les années 1960-70’s par Mobutu Sese Seko dans le cadre du recours à l’authenticité et la dernière fois en 2016 après que Maarten Couttenier ( qui travaille pour le MRAC, maintenant AfricaMuseum) ai contacté l’un des 9 chefs coutumiers de Boma qui demandent la restitution des objets collectés par Alexandre Delcommune en 1878 expliquant que la statue parle encore toujours et qu’en cas de restitution la statue kitumba peut parler et rendre les pouvoir au chef et le protéger. Ces nombreuses demandes de restitution sont restées sans réponse officielle, et le curateur de l’AfricaMuseum Mr. Volper est opposé aux restitutions.
Dans le livre posthume de 1922 “Vingt années de vie africaine. 1874-1893; récits de voyages d’aventures et d’exploration au Congo Belge” Alexandre Delcommune explique a partir de la page 50 ses “aventures” avec les rois de Boma fin 1878, après la famine qui fut a l’origine des conflits avec entre autre le Roi Jouca-Pava qui décida un jour de l’attaquer au petit matin, mais Delcommune fut prévenu, et était bien décidé a ne pas se laisser tuer
Un peu plus loin le fetiche est detruit par le tir, et Delcomunne gagne la bataille. Je n’ai pas retrouvé mention du village brûlé et du fétiche .
By examining one ‘ethnographic’ object kept at the Royal Museum for Central Africa, this article discusses three consecutive demands for restitution of the Nkisi Kondi eo.0.0.7943, in 1878, in the 1960s-1970s, and in 2016. Neither informal nor official demands resulted in the actual return of the object to Congo. Instead, it featured in major exhibitions in Belgium, the Netherlands and the United States. While the Tervuren museum ‘donated’ other objects to local Congolese museums in the 1970s and 1980s, Congolese voices by now seem powerless, and debate is almost inexistent in Belgium. So what can museums and communities do? I argue that both provenance research and local expertise can provide rich and useful contemporary insights on objects and people, as well as on acquisition and exhibition history. Such objects and insights may be integrated in exhibitions Europe and Africa, with all its uplifting and darker consequences. What is more valuable: owning an object or the encounter.
Teruggeven of niet: Congolees topstuk legt tweespalt binnen AfricaMuseum bloot
Na een jarenlange renovatie en heroriëntering ging het AfricaMuseum in Tervuren eind vorig jaar weer open. BELGA/BELPRESS
Weergaloze kunst, de expo waarmee het AfricaMuseum opnieuw de deuren opende, toont trots het spijkerbeeld Nkisi nkonde. Onderzoek toont glashelder aan dat alvast dit ene stuk brutaal geroofd werd. Tot driemaal toe werd het beeld teruggevraagd vanuit Congo. Vooralsnog zonder resultaat.
Het spijkerbeeld Nkisi nkonde werd in 1878 meegenomen nadat een dorp door Belgen in brand was gestoken. PLUSJ, RMCA TERVUREN
‘Betoverende
objecten uit het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.’ Zo luidt de
ondertitel van Weergaloze kunst, de tijdelijke tentoonstelling die de
heropening van het vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren kracht moet
bijzetten. De selectie wordt beschreven als ‘de artistieke wereldtop’.
Daartussen: Nkisi nkonde, het spijkerbeeld dat je recht in de ogen
staart wanneer je de ruimte binnenloopt. Dikke strengen touw hullen het
beeld in een soort vreemde mantel.
Gecatalogiseerd onder
‘eo.0.0.7943’ legt het bijbehorend pamflet je uit dat aan de geest die
in het beeld zou wonen magische krachten werden toegeschreven. Je kon
iets wensen van het beeld, een nganga (priester) zou er dan een spijker
in slaan. Als die bleef zitten, werd je verzoek ingewilligd.
Het
beeld is onderwerp van een paper die Maarten Couttenier, historicus aan
het AfricaMuseum, afgelopen zomer publiceerde. Gespecialiseerd in
koloniale geschiedenis en de geschiedenis van musea, onderzocht hij de
herkomst van het beeld.
Wat hij ontdekte, klinkt weinig fraai. Zo
beschrijft Couttenier hoe Alexandre Delcommune, officier bij het
koloniaal leger van Leopold II, in 1878 de dorpen rond Boma aanvalt, de
latere hoofdstad van Leopolds speeltuin Kongo-Vrijstaat. In zijn
memoires beschrijft Delcommune zelf hoe hij de dorpen om drie uur ‘s
ochtends in brand steekt, en het beeld in de struiken vindt nadat de
dorpelingen zijn weggevlucht. Niet lang na de aanval bieden plaatselijke
stamhoofden de Belg geld aan om Nkisi nkonde terug te krijgen.
Delcommune weigert.
Sudderend conflict
In 1912 wordt het beeld als
schenking opgenomen in de collectie van het museum. Wanneer het van 1967
tot 1969 als deel van een rondtrekkende tentoonstelling door de VS
reist, inspireert dit de Zaïrese president Mobutu tot een vernieuwde
vraag om het beeld terug te geven in een toespraak bij de VN (1973). In
2016 reist Couttenier voor zijn eigen studie naar de regio. Wanneer hij
de lokale bevolking een foto van het beeld laat zien, wordt opnieuw
gevraagd om Nkisi nkonde terug te geven.
Bij de heropening, in
december vorig jaar, claimde directeur Guido Gryseels dat het museum
voortaan een hedendaagse, kritische blik zou werpen op de koloniale
geschiedenis. Dat het museum in zijn eerste expo trots blijft uitpakken
met een beeld waarvan een eigen werknemer glashelder aantoont dat het
geroofd is, is op zijn minst bizar. De kwestie met het spijkerbeeld legt
een sudderend conflict bloot achter de museumschermen. Aan de ene kant
staan de ‘vernieuwers’, die menen dat in Tervuren lang niet ver genoeg
gegaan wordt. Anderzijds blijven er ook meer behoudsgezinde krachten,
die elk debat over excuses en teruggave afblokken.
Opmerkelijk is
alleszins dat Coutteniers onderzoek bij de huidige tentoonstelling niet
vermeld wordt. Zowel de digitale brochure als het naamplaatje focust op
het belang en de functie van het beeld. Stamhoofd Ne Kuko, de
oorspronkelijke eigenaar van het beeld, wordt beschreven als “iemand
waar Delcommune een conflict mee had”. De ‘inbeslagname’ werd door de
plaatselijke leiders als “een gijzeling beschouwd”. Er wordt niet verder
uitgeweid over de werkwijze van Delcommune, laat staan over de
herhaalde vraag om het beeld terug te geven. Waarom niet?
“Ik
vermeld Coutteniers’ onderzoek niet om verschillende redenen”, zegt
Julien Volper, conservator in de afdeling Culturele Antropologie &
Geschiedenis. Hij cureert de expo waar het beeld zich nu in bevindt.
“Ten eerste zit er nooit een bibliografie bij. Ten tweede heb ik dit
object ook zelf onderzocht, en daar verwijs ik ook niet naar. Ten derde
is dit een tijdelijke tentoonstelling, met een bepaalde keuze, en zijn
eigen thematiek. Ik vind dat de bezoeker niet enkel recht heeft op
informatie over hoe het in de collectie is gekomen.” Volper wijst erop
dat er in andere delen wel al de nadruk ligt op een dekoloniserende
context. “Er zijn volgens mij meer genuanceerde manieren om aan
dekolonisatie te doen.”
Moet het beeld terug? Ook Maarten
Couttenier meent in zijn paper dat het antwoord lastiger is dan de
vraag. Hij haalt de geopolitieke belangen, de emoties rond het debat en
de praktische vragen aan, zoals waar de voorwerpen terechtkomen, hoe die
bewaard zullen worden en het legale kader. Couttenier wil niet ingaan
op verdere vragen over restitutie.
Curator Volper wil van
teruggave niet weten. “Een samenleving is gebouwd rond rechtspraak”,
zegt hij. “De Unesco-conventie over restitutie dateert uit 1970 en is
niet retroactief. Beide landen hebben het verdrag geratificeerd. In die
zin is er dus geen rechtmatige vraag voor restitutie mogelijk. De Tuin
der lusten van Jheronimus Bosch hangt in het Prado in Spanje. Gaan we
dat ook terugvragen?
“Of we het willen of niet, Congo was
Belgisch. Die voorwerpen maken ondertussen deel uit van de Belgische
geschiedenis. Teruggeven, in naam van wie, in naam van wat? Deze
objecten zijn eigendom van de Belgische staat.”
Nazisme
In Nederland hebben juist nu drie grote
historische musea, waaronder het Tropenmuseum, beloofd dat ze koloniale
roofkunst willen teruggeven. In België zijn we nog lang zo ver niet,
blijkens de stellingname van bevoegde stemmen, zoals die van Julien
Volper.
Volper mag gerust een hardliner in dit debat genoemd
worden. Twee jaar geleden schreef hij er al een brief over aan de Franse
krant Le Figaro met als veelzeggende titel “Laten we onze musea
verdedigen”. In zijn tekst noemt hij mensen die voor restitutie pleiten
“vijanden van de musea, die deze willen transformeren in tombes, ontdaan
van hun schatten”. Zo argumenteert hij even verder dat ook de Joden
niet alles terugkregen wat hen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog
onder het nazisme is ontnomen.
Er zijn ook andere stemmen, ook in
of rond het AfricaMuseum. Vlak voor de heropening van het museum
ondertekenden 36 Afrika-specialisten een open brief aan voormalig
staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid, Zuhal Demir (N-VA). Ze vragen
dat er afstand wordt gedaan van eigendommen die in Belgische handen zijn
terechtgekomen door diefstal of plundering.
“Alles hangt af van
wat je verstaat onder diefstal”, reageert Volper. Bovendien is hij ervan
overtuigd dat slechts een klein aandeel van de collectie werkelijk met
geweld is verkregen. Het grootste deel is gekocht of geruild. “Het
museum in Tervuren bestaat al meer dan 100 jaar. Dat is een serieuze
tijdspanne om een collectie uit te bouwen. Het klopt dat die objecten
destijds minder geld kostten. Dat sommigen nu enorm in waarde zijn
gestegen, is een gevolg van de markt.” Over een exact percentage van
geruilde versus gestolen voorwerpen in de collectie kan hij zich niet
uitspreken.
Van een teruggave van het spijkerbeeld kan volgens
Volper geen sprake zijn. “Zelfs als dit stuk met militair geweld in onze
collectie is gekomen. Het maakt nu deel uit van de geschiedenis van het
beeld. We kunnen onmogelijk retroactief de misdaden uit het verleden
gaan veroordelen met actuele wetgeving. Als dat het geval is, moeten we
dan vragen dat de nakomelingen van bepaalde Congolese chefs die
deelnamen aan de slavenhandel voor het tribunaal in Den Haag verschijnen
voor de misdaden tegen de mensheid van hun voorvaderen? En als je met
één stuk begint, komt er geen einde aan.” Ook wijst hij erop dat het
dankzij de conservatie in Tervuren is, dat deze voorwerpen er überhaupt
nog zijn.
114 werken teruggestuurd
In het debat rond
restitutie wordt vaak geargumenteerd dat er geen geschikte musea zijn om
de werken naar terug te sturen. Momenteel wordt er in Congo een nieuw
nationaal museum gebouwd met financiering van Zuid-Korea. En in Rwanda
viert het Nationale Museum dit jaar zijn dertigste verjaardag. Zou de
aanwezigheid van adequate musea niets aan de Belgische houding moeten
veranderen?
Tot nu toe werd er vooral gesproken over het digitaal
ter beschikking stellen van de collectie. Ook door museumdirecteur
Guido Gryseels. Volper sluit zich hierbij aan. “Als Congolese musea een
uitbreiding van hun collectie wensen, dan ben ik absoluut bereid hen
daarin te adviseren. Maar de artefacten zullen ze naar mijn mening
moeten aankopen. Er is een aanbod op de kunstmarkt. Onder Mobutu zijn er
overigens 114 werken op lange termijn uitgeleend aan Congo door het
AfricaMuseum, daar blijven er vandaag nog 21 van over. Worden die dan
ook gerecupereerd?”
Het AfricaMuseum heeft vooralsnog geen
officieel standpunt ingenomen over een mogelijke teruggave. Operationeel
directeur Bruno Verbergt, die namens het museum het woord voert over
deze kwestie, erkent wel dat de geschiedenis van het spijkerbeeld beter
gekaderd had moeten worden. “De teksten zijn door de mazen van het net
geglipt”, zegt Verbergt, die bevestigt dat de teksten in alle andere
tentoonstellingsruimten zijn nagekeken door externen.
Meerdere
van deze experts, die het museum moesten adviseren over de diaspora,
ondertekenden mee de open brief aan toenmalig staatssecretaris voor
Wetenschapsbeleid Zuhal Demir (N-VA). Anne Wetsi Mpoma is een van hen.
De samenwerking met het museum eindigde in mineur, vertelt ze. “Op het
moment dat we erbij werden gehaald, waren de grote beslissingen al
genomen. Toen de samenwerking moeizaam verliep, werden er gewoon geen
vergaderingen meer georganiseerd. Ik kreeg van afzonderlijke
departementen soms teksten toegestuurd, waar ik dan correcties in
aanbracht. Om dezelfde tekst vervolgens nog eens toegestuurd te krijgen,
zonder dat er rekening werd gehouden met mijn opmerkingen. Er was geen
enkele verplichting om rekening te houden met ons advies, en als de ene
afdeling het advies volgde, dan keurde de andere afdeling die weer af”.
Het
kabinet van Minister voor Wetenschapsbeleid Sophie Wilmès (MR)
reageert: “De minister weet dat er gesprekken zijn tussen de
verantwoordelijken van het Nationaal Museum van Congo, de Universiteit
van Kinshasa en het AfricaMuseum.” Ze zegt de dialoog aan te moedigen.
———-Praktisch———–
The AfricaMuseum previously The Royal Museum for Central Africa or RMCA, colloquially known as the Africa Museum, is an ethnography and natural history museum situated in Tervuren in Flemish Brabant, Belgium, just outside Brussels. It was first built to showcase King Leopold II’s Congo Free State in the 1897 World Exhibition.